Ocaleni z Zagłady

David Waldshan (Dawid Waldszan) - urodzony 28 lutego 1928 roku w Białowieży, syn Benjamina i Tani. Miał dwie siostry: Hindę i Mindel. Mieszkał na ulicy Stoczek. Przeżył getto w Prużanie i pięć obozów koncentracyjnych, w tym: Auschwitz/Birkenau, Mauthausen, Gusen II & Gunskirchen. Po wojnie wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Ożenił się z Sarą Berman i ma troje dzieci. Wciąż żyje.

Na stronie projektu "Still Here" prowadzonego przez Briana Marcusa, David Waldshan mówi: "Zostałem cudownie przeznaczony przez Najwyższego, który miał jakiś cel w Swoim umyśle, do ocalenia od piekła. Ten cel jest dla mnie wielką tajemnicą. Może jest nim to, bym dawał świadectwo i oddawał cześć moim polskim miastom - Białowieży i Prużanie, gdzie 9200 Żydów, 84 % żydowskiej populacji, zginęło w ciągu 4 dni likwidacji prużańskiego getta."

Dzięki Brianowi Marcusowi udało się nawiązać kontakt z Davidem Waldshanem na kilka dni przed uruchomieniem tej strony.

Izrael Malecki. Urodził się 8 stycznia 1910 roku w Białowieży w rodzinie Abraham Maleckiego (link do Maleckich) i Frumy Winokur. Miał pięcioro rodzeństwa, z czego dwoje wyemigrowało przed wojną. Mieszkał na ulicy Stoczek 120 (wg dawnej numeracji). Przed wojną ukończył 5 klas szkoły powszechnej i uczył się krawiectwa u znanego mistrza krawiectwa w Białowieży - baptysty Kuprjanowa, potem sam został krawcem. W 1941 roku ożenił się w Hajnówce. W czasie okupacji niemieckiej pracował z innymi Żydami przy naprawianiu dróg i kopał doły dla mordowanych przez hitlerowców ludzi zwożonych do Białowieży z okolicy. Według dokumentów złożonych przez siebie w 1946 roku, w czasie rejestracji w Centralnym Komitecie Żydów Polskich w Bielsku, w lipcu 1941 roku znalazł się w Prużanie, został przesiedlony do tamtejszego getta i w styczniu 1943 został deportowany do obozu Zagłady w Auschwitz. Według opowieści ludzi w Białowieży zanim trafił do Auschwitz, uciekł z egzekucji białowieskich mężczyzn Żydów w Żwirowni, ale potem został złapany. Aleksander Krawczuk tak mówił: "(...) Jeden z Żydów, Srul Malecki uciekł z miejsca egzekucji i ocalał. Po wojnie rozmawiałem z nim i potwierdził on fakt, że wszyscy mężczyźni i chłopcy narodowości żydowskiej zostali przez Niemców zamordowani na żwirowni. (...) Srul Malecki po wojnie wyjechał do Izraela. Bliższych szczegółów związanych z tą egzekucja on nie podawał." Również Włodzimierz Dackiewicz, który po wojnie pracował przez rok z Maleckim wspomina, że Malecki uciekł z egzekucji w żwirowni rzucają się w górę na skarpę, a potem został złapany.

W obozie Auschwitz został zapisany w transporcie, który przybył z getta w Prużanie 30 stycznia 1943 roku. Otrzymał numer więzienny 98037. Przeżył. Wrócił do Białowieży zaraz po wojnie. Pomógł mu go krawiec Naumnik (jego kolega, z którym przed wojną wspólnie terminował u Kuprjanowa), jak wspomina Włodzimierz Dackiewicz, który sam był krawcem u Naumnika: "Srolik Malecki wrócił w 1946 roku, 180 cm wzrostu, a ważył 36 kg. Mój majster [Naumnik] mówi: 'u mnie jest pomieszczenie, będziesz spał i szył. Ja będę brał robotę od klientów, ty będziesz robił, a co zrobisz to forsę dla siebie będziesz brał.' Srulik mieszkał u niego, jadł. Jak przyszedł to skóra i kości. Tu troszkę odżył."

Potem, według Dackiewicza, Malecki spotkał Sarenkę. Według Dackiewicza Malecki i Sarenka sprzedali po kilka domów (duża rodzina Maleckich miała kilka domów w Białowieży), pobrali się i wyjechali do Izraela.

Wcześniej jednak Malecki wyjechał do Bielska, gdzie zarejestrował się jako ocalały w Centralnym Komitecie Żydów Polskich 14 lipca 1946 roku, podając adres zamieszkania w Bielsku, ul. Mickiewicza 60, gdzie prawdopodobnie jeszcze przez jakiś czas przebywał, zanim wyemigrował do Izraela. Udało się ustalić adres Izraela Maleckiego w Izraelu w 1956 roku w Ramat - Gan, koło Tel Awiwu, niestety nie udało się odnaleźć żadnych jego potomków.

Sarenka (kobieta, tak na nią mówiono, być może miała na nazwisko Sarna) - ocalała w Białowieży jako Polka. Dopiero po wojnie okazało się, że jest Żydówką. Jednym źródłem informacji o niej jest Włodzimierz Dackiewicz z dzielnicy Krzyże, gdzie mieszkała też Sarenka. Sarenka miała przed wojną knajpę w dzielnicy Krzyże. Dom ten stoi obecnie między supermarketem Archelan a stacją benzynową. Dackiewicz opisuje dom: "Z czoła było wejście, tam gdzie teraz ganek jest. Z tyło Polak Mianowski miał masarnię i sklep. A cały przód domu zajmowała Sarenka.(...) Dom należał do Józefa Węsko." Ludzie mało o niej wiedzieli. Nie wiadomo skąd pochodziła, nie miała swojej rodziny, tylko cztery psy. Uchodziła za Polkę. "Szczupła, wyższa niż średniego wzrostu, nie brzydka, miła taka" opisuje Włodzimierz Dackiewicz.

W czasie okupacji niemieckiej była gospodynią u oberlojtnanta niemieckiego (pochodzącego z Kłajpedy) Schultza i jeszcze dwóch Niemców z frontu przysłanych, rannych. "Ona tam była cały czas. Gotowała im jedzenie. (...) Jak Niemcy uciekali, to ona tu została. I zaraz po wyzwoleniu przyjechała do Hajnówki i miała tam sklepik, teraz tam bloki stoją. [To była] ulica Kosidła, róg 3 Maja, taki drewniany długi domek, szczytem do 3 Maja. Handelkiem się zajmowała, prowadziła taki sklepik, kawiarenkę. Z Białowieży jeździło się do Hajnówki koniem. To wszyscy Białowieżanie tam do niej chodzili. Bimber był po kryjomu, jajecznicę usmażyła. Do roku 1946, kiedy Srolik Malecki wrócił."

Według Dackiewicza Malecki i Sarenka w 1946 sprzedali po kilka domów (duża rodzina Maleckich miała kilka domów w Białowieży), pobrali się i wyjechali do Izraela.

Pani Zina Buszko, mieszkająca w centralnej części ulicy Stoczek opowiada historię młodego kawalera, który ocalał i wrócił po wojnie. Nie pamięta jego imienia i nazwiska. Być może chodzi o Izraela Maleckiego, choć opisuje go jako młodego kawalera, który trzymał się z młodzieżą, a Malecki po powrocie miał 35 lat i, jak sam podał, był żonaty już w 1941 roku. Wspólnym elementem historii obu bohaterów jest późniejszy wyjazd do Bielska, jednak w Centralnym Komitecie Żydów Polskich w oddziale w Bielsku zarejestrował się tylko Malecki Izrael, co mogłoby świadczyć na rzecz tego, że mowa o tej samej osobie.

Zina Buszko opowiada: "Po wojnie wrócił jednej Żyd, Herszko, czy jakoś inaczej chyba, nie pamiętam, jakiś kawaler. Wrócił do Białowieży. Chodził z naszą młodzieżą razem. Przyjaźnili się z nim. Jak ktoś umarł, on szedł do kaplicy razem z nami i jak płakali, on strasznie płakał, ale po swoich też płakał, że wszyscy zginęli, nikt nie przeżył, nikogo nie zostało w Białowieży, wszystkich Żydów po kolei pobili [zabili]. A on może był w wojsku? A może gdzieś w terenie się przechował? W każdym razie wrócił po wojnie i długo tu mieszkał. I zalecał się do tych dziewcząt, ale żadna nie chciała za Żyda wyjść. Był tu chyba ze dwa lata. A potem wyjechał do Bielska. W Bielsku znalazł sobie jeszcze Żydówkę jakąś, która ocalała. I tam ożenił się i zamieszkał. To z Białowieży, jak kto jechał do Bielska, to jak do hotelu - do niego. Wszystkich przyjmował i wszyscy traktowali go jak kuzyna."