Pamięci białowieskich Żydów...

Wirtualne Muzeum Historii Żydów w Białowieży poświęcone jest historii życia i śmierci mieszkańców narodowości żydowskiej, którzy od połowy XIX wieku do 1941 roku współtworzyli białowieski świat.

Muzeum ma jedynie formę wirtualną, nie ma swojego fizycznego wyrazu. Poza wiedzą odszukaną w zakamarkach pamięci mieszkańców, strzępkach archiwaliów, nielicznych publikacjach i księgach pamięci okolicznych miejscowości oraz poza kilkoma zdjęciami i listami zachowanymi w rodzinach przedwojennych emigrantów, po Żydach z Białowieży nie pozostał żaden ślad. Nie dość, że nie istnieje synagoga rozebrana w latach 60. jako jedna z ostatnich drewnianych bożnic w Polsce, to mało kto już wie, że wznosiła się w samym centrum obecnej Białowieży przy głównej ulicy Stoczek, wtedy w centrum wsi Stoczek, a białowieski rabin ma swój biogram w encyklopedii. Ponad 60 domów na tej ulicy to domy, w którym Żydzi mieszkali i mieli swoje sklepy, czasem ich własny, a czasem taki, który zajmowali wspólnie z białoruskimi czy polskimi gospodarzami. Starzy ludzie dobrze pamiętają sklep Alkona, z najlepszą gabardyną, z której leśnicy szyli swoje mundury, smażone śledzie na zakąskę u Nechy, bułeczki od Prynca, ale też wywózkę żydowskich sąsiadów do getta i rozstrzelanie mężczyzn i chłopców w Żwirowni. Niedługo nie będzie już komu pamiętać Żydów z Białowieży, bo umierają ostatni świadkowie - pan Aleksy, pani Zina, pan Borys. Kiedy zaczynałam w 2014 roku, o Żydach w Białowieży panowało milczenie - nie było ani tablicy, ani pomnika, nie uczono o nich w szkole, nie pisano na stronie gminy, nie mówiono ani turystom na wycieczkach, ani dzieciom w domach.  Dlatego powstał ten projekt - żeby zachować ślad w pamięci - przywrócić Białowieży i jej mieszkańcom ten zapomniany fragment jej historii i pomóc odnaleźć się opowieściom i potomkom białowieskich Żydów rozsianych po świecie. Częściowo się udało - z pomocą Fundacji Edukacyjnej Jacka Kuronia postawiłam tablicę opowiadającą o życiu społeczności żydowskiej w Białowieży w centrum ulicy Stoczek i pomnik poświęcony pamięci Żydów z Białowieży, którzy zostali zamordowani podczas Zagłady, przy którym co roku spotykamy się grupą mieszkańców, by ich upamiętnić. Z udziałem dzieci i młodzieży lokalnej, dzięki reżyserskiej pracy Joanny Troc, stworzyliśmy spektakl "Sąsiedzi, których nie ma. Opowieści mieszkańców Białowieży o ich żydowskich sąsiadach", odnalazłam wielu potomków i jedynego Ocalałego z Zagłady, którego relację o życiu w Białowieży i losach podczas Zagłady zdążyłam nagrać. Niektórzy przewodnicy włączyli historię żydowskich mieszkańców w historię Białowieży i puszczy, sama regularnie  oprowadzam liczne grupy śladami Żydów. Staramy się wspólnie pamiętać. 

Prowadzę nadal badania nad historią Żydów w Białowieży, zbieram pamiątki, zdjęcia, wspomnienia i ich strzępki. Wszystkich mających jakiekolwiek informacje i materiały dotyczące Żydów w Białowieży albo mających uwagi do zamieszczonych tu treści prosimy o kontakt pod adresem e-mail: kd.winiarska@uw.edu.pl

Wirtualne Muzeum Historii Żydów w Białowieży powstało w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.